अजब कोश

 २५/१०/२०२०

आज टेकडीवर एक अजब कोश पाहिला. गवताच्या काडीवर फोम प्रमाने दिसणारा एक सछिद्र कोश!

गुगल बाबाच्या मते हा कोश नव्हे हे एक प्रकारचे अंडकवच  (mantis ootheca/egg case) आहे. आणि ते आहे खंडोबाच्या घोड्याचं! (Praying Mantis) ,  घरी झुरळांच्या अंड्यांचे कोश पाहीले आहेत अनेकदा, पण हे खुपच मोठं होतं, म्हणजे साधारण 40 मि.मि च असावं.

इंटरनेटच्या काही पानांवर ह्याप्रमाने दिसणार्‍या नाकतोड्यांच्या अंड कवचांचेही (egg case) फोटो पाहिले आहेत. आणि आपल्या टेकडीवरील नाकतोड्यांची संख्या व त्यांच्या विवीध जाती बघता ही शक्यता नाकारता येत नाही.

 किटकतज्ञांंनी  हे काय आहे ते ओळखण्यासाठी मदत करावी.

किटकांमध्ये हे दोन मुख्य फरक जाणवले.. काही किटकांच्या जीवनक्रमात अळया ह्या अंड फोडुन बाहेर येतात. ह्या खादाड अळया त्यांच्या जीवन क्रमातील दुसरी पायरी ओलांडण्यापुर्वी स्वतःच स्वतःभोवती कोश गुंडाळुन घेतात. आणि दुसर्या प्रकारामध्ये किटकाची मादीच पिल्लांसाठी हा कोश बांधुन देते.  पिल्लांना बाहेर आल्यावर जीथेअन्न मिळेल अश्या ठिकाणी ही मादी फोम प्रमाने दिसणारे कवच तयार करते. व ह्या कवचामध्ये ती शेकडोंनी अंडी घालते. हे कवच सुरवातीला मऊ असते पण नंतर त्यात असलेल्या tanning agents मुळे कठीण बनत जाते. ह्या मुळे आतील पिल्लांना परजीवी माश्या (like Parasitoid wasps)  व इतर भक्षक यांपासुन संरक्षण मिळते. आणि ह्या कोशातील अंडी उबुन एक दिवस अनेक जीव (अजून पंख नसलेले nymph) बाहेर पडतात.

येवढा चोख बंदोबस्त असुनही, फोटोत ह्या कोशावर एक माशी (wasp) दिसत आहे. 

ही माशी आहे Podagrion Mantis Parasitic Wasp.  ही एक अतिशय छोटीशी २ मी.मी परजीवी माशी आहे. ही माशी खंडोबाच्या घोड्याच्या मादीवर सवार होऊन येते. नंतर तिने बनवलेल्या ओल्या कोशात तीचा डंख (Ovipositor) रोवुन अंडी घालते. आणि ह्या माशीची अंडी फुटुन बाहेर पडलेल्या अळया खंडोबाच्या किड्यांची अंडी फस्त करतात. आणि नवजात परपोशी माश्या कोशातुन बाहेर पडतात.

https://indiabiodiversity.org/observation/show/1822696?fbclid=IwAR2SUD_IbJPKP2tm0CBKwLo_nnbPlMhCgDSUYHPAPz1QgKlK0XBi9k2jjxI

किटकांमद्धे खंडोबाचा घोडा हा नंबर एकचा शिकारी कीटक आहे, जे काही हलत ते  सगळंच म्हणजे स्वतःच्या च जातीतील किंवा इतर कीटकही तो शिकार करून फस्त करतो. म्हणून परदेशात आणि भारतातही गार्डन आणि शेती मध्ये पाळून (pet mantis) पेस्ट कॅट्रोल म्हणून ह्यांचा वापर माणसाने केला आहे.

आणि ह्यांची मादी एका वेळेस 400 अंडी घालणार असेल तर ह्या जगात एकही कीटक जिवंत राहणार नाही..म्हणून  ह्या परपोशी माश्यांची सोय निसर्गाने केली असावी.