भु-तेरडा

 भु- तेरडा, भु-गेंद

Common name: Crested Lepidagathis

Botanical name: Lepidagathis cristata 

http://www.flowersofindia.net/catalog/slides/Crested%20Lepidagathis.html

जीज्ञासा जवळच्या म्हातोबा टेकडीच्या पायथ्याशी जास्त वृक्ष नाहीत. नवरात्रादरम्यान इथे गवताची विवीध रंगांची फुले उमलतात. आमच्या ecology च्या शाळेत  शिकलो ह्या अश्याप्रकारच्या जमिनी हि मुळची वृक्ष तोड झाल्याने पडीक (wasteland) झाल्या आहेत. जमिनीची धुप होऊन बर्याच ठिकाणी कातळ उघडा पडला आहे. ह्या कातळातुन सुद्धा आकर्षक अशी छोटी छोटी फुलं उमलतात. अश्याच फुलोर्‍यातला एक प्रकार आहे हा भु-तेरडा. किंवा भु-गेंद...

हा भु-तेरडा यंदाच्या पावसाळ्यात शिक्षकनगर हुन म्हातोबा टेकडीवर जाताना वाटेत दिसला.

पावसाळ्यात ह्या पडिक जमिनीवर एखादा काटेरी/केसाळ गोळा ठेवल्याप्रमाने वाटावा असा दिसतो भु-तेरडा. जमिनीला लागुनच असलेल्या काटेरी/केसाळ गोळयातुन बारीक फांद्या  फुटतात, आणि ह्या गोळ्यातच बारिकशी पांढरट-गुलाबीसर फुलं फुलतात..

भु-तेरडा ही एक खुप औषधी वनस्पती आहे, तापावर आणि त्वचेची आग थांबवण्यासाठी हिच्या पासुन औषधं बनवतात.

भु-तेरड्याचे निसर्गात खुप सुंदर असे सहजीवन दिसते. उन्हाळ्यामध्ये भु-तेरड्याची फुलं आणि पानं सुकुन जातात आणि तरिही ह्या कोरड्या जमिनीवर भु-तेरड्याचा गोळा आपलं अस्तित्व टिकवुन असतो. टिटवी ह्या पक्ष्याचा वीणीचा हंगाम  उन्हाळ्यातच असतो.  टिटवी ही तीची अंडी जमिनीवरच ह्या भु-तेरड्याच्या जवळ घालते. तीची अंडी आजुबाजुच्या परिसराशी समरुप झालेली असतातच. पण अंड्यातुन बाहेर आलेल्या पिल्याचा आकार आणि रंग पण हुबेहुब  भु-तेरड्या सारखाच  दिसतो. त्यामुळे शिकारी प्राणी/पक्ष्यांची फसगत होते व भु-तेरड्यामुळे पिल्लांच संरक्षण होतं.

अजब कोश

 २५/१०/२०२०

आज टेकडीवर एक अजब कोश पाहिला. गवताच्या काडीवर फोम प्रमाने दिसणारा एक सछिद्र कोश!

गुगल बाबाच्या मते हा कोश नव्हे हे एक प्रकारचे अंडकवच  (mantis ootheca/egg case) आहे. आणि ते आहे खंडोबाच्या घोड्याचं! (Praying Mantis) ,  घरी झुरळांच्या अंड्यांचे कोश पाहीले आहेत अनेकदा, पण हे खुपच मोठं होतं, म्हणजे साधारण 40 मि.मि च असावं.

इंटरनेटच्या काही पानांवर ह्याप्रमाने दिसणार्‍या नाकतोड्यांच्या अंड कवचांचेही (egg case) फोटो पाहिले आहेत. आणि आपल्या टेकडीवरील नाकतोड्यांची संख्या व त्यांच्या विवीध जाती बघता ही शक्यता नाकारता येत नाही.

 किटकतज्ञांंनी  हे काय आहे ते ओळखण्यासाठी मदत करावी.

किटकांमध्ये हे दोन मुख्य फरक जाणवले.. काही किटकांच्या जीवनक्रमात अळया ह्या अंड फोडुन बाहेर येतात. ह्या खादाड अळया त्यांच्या जीवन क्रमातील दुसरी पायरी ओलांडण्यापुर्वी स्वतःच स्वतःभोवती कोश गुंडाळुन घेतात. आणि दुसर्या प्रकारामध्ये किटकाची मादीच पिल्लांसाठी हा कोश बांधुन देते.  पिल्लांना बाहेर आल्यावर जीथेअन्न मिळेल अश्या ठिकाणी ही मादी फोम प्रमाने दिसणारे कवच तयार करते. व ह्या कवचामध्ये ती शेकडोंनी अंडी घालते. हे कवच सुरवातीला मऊ असते पण नंतर त्यात असलेल्या tanning agents मुळे कठीण बनत जाते. ह्या मुळे आतील पिल्लांना परजीवी माश्या (like Parasitoid wasps)  व इतर भक्षक यांपासुन संरक्षण मिळते. आणि ह्या कोशातील अंडी उबुन एक दिवस अनेक जीव (अजून पंख नसलेले nymph) बाहेर पडतात.

येवढा चोख बंदोबस्त असुनही, फोटोत ह्या कोशावर एक माशी (wasp) दिसत आहे. 

ही माशी आहे Podagrion Mantis Parasitic Wasp.  ही एक अतिशय छोटीशी २ मी.मी परजीवी माशी आहे. ही माशी खंडोबाच्या घोड्याच्या मादीवर सवार होऊन येते. नंतर तिने बनवलेल्या ओल्या कोशात तीचा डंख (Ovipositor) रोवुन अंडी घालते. आणि ह्या माशीची अंडी फुटुन बाहेर पडलेल्या अळया खंडोबाच्या किड्यांची अंडी फस्त करतात. आणि नवजात परपोशी माश्या कोशातुन बाहेर पडतात.

https://indiabiodiversity.org/observation/show/1822696?fbclid=IwAR2SUD_IbJPKP2tm0CBKwLo_nnbPlMhCgDSUYHPAPz1QgKlK0XBi9k2jjxI

किटकांमद्धे खंडोबाचा घोडा हा नंबर एकचा शिकारी कीटक आहे, जे काही हलत ते  सगळंच म्हणजे स्वतःच्या च जातीतील किंवा इतर कीटकही तो शिकार करून फस्त करतो. म्हणून परदेशात आणि भारतातही गार्डन आणि शेती मध्ये पाळून (pet mantis) पेस्ट कॅट्रोल म्हणून ह्यांचा वापर माणसाने केला आहे.

आणि ह्यांची मादी एका वेळेस 400 अंडी घालणार असेल तर ह्या जगात एकही कीटक जिवंत राहणार नाही..म्हणून  ह्या परपोशी माश्यांची सोय निसर्गाने केली असावी.

आग्या

 आग्या 

Common name: Hen's Nettle

Botanical name: Laportea interrupta  

सोसायटीच्या शेजारी असलेल्या बंगल्याच्या मागच्या बाजुला बहितलेल सुंदर झुडुप.

ह्यच्या पानांच्या ठळक शिरा आणि उपशिरा आणि करवती सारखी धारधार कडा बघुन हे झुडुप खुप आवडलं

ह्याची माहिती वाचली तेंव्हा कळलं कि खोडवर केसाळ काटे असतात, जे टोचले कि खाज सुटते. 

संस्क्रुत मध्ये तर व्रुश्चिक असं नाव पडलय टोचणार्या काट्यांवरुन, पण आम्हाला नाही टोचले ह्याने 😊

१५ ओक्टोबर २०२० ला फुले आलेली दिसली.

अधिक माहितीसाठी:

http://www.flowersofindia.net/catalog/slides/Hen's%20Nettle.html